Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Dostluk, cemiyet süresince insanların bihakkın nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak için vardır. Türe kıymeti dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene bırakmak, maşerî dirimın gerçekleşmesini hazırlamak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin muhalifsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kategorik çın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet süresince insanların tutum ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her hengâm mümkündür. “İşte ahbaplık, âdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-doğa ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence şeşna hileınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biriyi düşün ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak tamlayan gözlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini hazırlamak maksadıyla konulan ve hep gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve kanunların kâffesidür. Henüz yaygın bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî yaşamma düzenidir. Dostluk Lafız Medlulı Dostluk kelimesi Arabi “kazanç” kökünden gelir ve kazanç kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “kazanç” kelimesinin çoğyüce “ah’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na gereğince ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk anlamında da kullanılır. Yol Medlulı Dostluk dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir tanım binalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi süresince üs olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri süje vadi kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun esaslıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun eder hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle analog nitelikteki kül durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk vadiında yaptırım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları mâni olmak için kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve tıkır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kelepir metres; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabilinden ayrımlı ahbaplık dallarında ayrımlı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; dimaği bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya politik gözleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir yaşamma düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, pratik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî dirimı düzenleyip insanların barış ve güvenlik süresince bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun pratik amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet süresince yaşayan insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın binasından kaynaklanan gereksinimlerinı muhaliflamaya çhileışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni dirimın üs gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın katıksız binasına ve bundan sonra gelen ihtiyaçlarına yakışır olgunlaşmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de bağlıdır; konuşu ihtiyaçlara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir düzenleme şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak hak kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanımıyla adalet, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olgunlaşmak üzere iki ayrımlı anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında ferdî bir özelliği deyimler. Nüfus her hengâm haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni döndürmek yolunda sabah akşam ve değhizmetmez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet konseptı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık vadiında hukuki eder olarak kavlükarar konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Toplum içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içaziz kurallar külü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve çalıştırmak durumunda bulunmuş olduğuna gereğince, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir eder niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini içerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; icap mevcut düzeni bakmak, gerekse onu değhizmettirmeyi meşrulaştırmak için her hengâm adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta muhalifmıza oturmuş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması gereken ahbaplık anlamında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut ahbaplık düzenlerinin kendisine yakışır olup olmadığı açısından bir eder ve kıymetlendirme ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve aksi muhaliflıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon balans süresince olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Düzgülü olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşamma uyacak, hem de bu maşerî dirimın barış süresince sürebilmesi için bir düzen görünümünü sağlamaya çhileışacaktır.
